Onderzoekers en partners willen nieuwe vaardigheden ontwikkelen

De twee senior onderzoekers van ESC zijn ambitieus. “Ik hoop zo dat het ESC uiteindelijk meer wordt dan een incidentele samenwerking tussen verschillende designresearchers en het combineren van designtools”, zegt onderzoeker Bas van den Berg, werkzaam bij het lectoraat Innovation Networks aan de Haagse Hogeschool. “Het zou zóveel meerwaarde hebben als het lukt om gaandeweg een gezamenlijk framework voor systemisch co-design te ontwikkelen en op basis daarvan met externe partners meer kennis en ervaring op te doen”. Zijn ambitie is ook gericht op het onderwijs en de actieve participatie van studenten en promovendi aan maatschappelijke verandering. Of zoals hij het noemt: regeneratief onderwijs. “Ik ben ervan overtuigd dat verandering begint bij studenten.”

Collega Petra Cremers is gepokt en gemazeld als onderzoeker in het veld. Via natuureducatie werd ze onderwijskundig adviseur bij de Hanzehogeschool en is uiteindelijk in Wageningen gepromoveerd op living labs. Haar rol binnen ESC is die van meta-onderzoeker. Cremers zorgt dat van de verschillende projecten méér geleerd wordt over methodiek, transities en de rol van design daarin. “Ik voeg naast het ontwikkelen van een toolkit en een framework graag ook de daarbij benodigde vaardigheden toe. Wij en onze samenwerkingspartners moeten een nieuwe capability ontwikkelen.” Van den Berg vult aan: “Systemisch co-design vergt een andere attitude, waar vanuit je als onderzoeker aan de slag kunt gaan. ‘Relationaliteit’ is daarbij het kernbegrip. Je verandert immers samen, binnen een context.” Cremers op haar beurt: “Je hebt dus ook sensitiviteit nodig, om te begrijpen wanneer je een volgende stap kunt zetten of samen een andere fase kan ingaan.” Een designer laveert soms tussen gas geven en juist afremmen, of te kiezen om een interventie toe te passen.

Dynamische startfase

Beide onderzoekers zijn de laatste maanden langs de ESC-lectoren in Den Haag, Utrecht, Amsterdam en Rotterdam gegaan en proberen met hen een gezamenlijk kader voor designonderzoek en -onderwijs te ontwikkelen. Geen geringe uitdaging.
Nu ESC in opbouw is én zich extern profileert, een startfase vol dynamiek, zijn de beide onderzoekers daarnaast druk geweest met bijeenkomsten “We hadden soms het idee van deadline naar deadline en van event naar event te hollen, maar we hebben daardoor wél veel externe input gekregen.” Zo kreeg ESC bijvoorbeeld de gelegenheid zich te presenteren op de Dutch Design Week 2022 en greep die met beide handen aan. Daar werd samen met ESC-er Joep Kuijper een energieke sessie met diverse partners opgezet, andere belangstellenden schoven graag aan. Cremers maakte met communitymanager Emma van Dam meteen ook een plattegrond en een route langs de  systemische design-projecten op DDW22.

ESC bouwt op methodisch vlak aan vernieuwing en meerwaarde. In januari 2023 faciliteerden Cremers en Van den Berg twee dagen op de hei, waar hun ideeën over het kader met alle ESC-lectoren verder werden ontwikkeld. Petra: “Een framework voor systemisch co-design is belangrijk als houvast in de complexiteit en nodigt uit om dieper te gaan: Wat doe je wanneer, op welke manier en waarom? En ook: Hoe draagt dat bij aan een transitie, hoe reageert het systeem? We willen weten hoe systemisch co-design kan bijdragen aan maatschappelijke verandering. Wat zijn dan de interventies op netwerkniveau die op verschillende punten waarde creëren?”
Ze nodigden bij de heidagen ook een tweede schil van betrokken vaklectoren uit, met wie de ESC-lectoren kunnen samenwerken aan transities in sectoren als energie, zorg en fair fashion. Een schot in de roos; al snel werden gezamenlijke plannen gesmeed. Lectoren Jürg Thölke en Remko van der Lugt verzorgen binnenkort een sessie met lector Daan Andriessen, over het monitoren van impact.

Een nieuwe minor

Wat hebben ze van deze eerste fase geleerd? Cremers: “In ons programmaplan hebben we weinig woorden vuil gemaakt aan het optuigen van de samenwerking van onze lectoren zélf en het team daaromheen, maar dat vergt ook aandacht. Om te beginnen moet je elkaar gewoon beter leren kennen en meer weten van elkaars werkwijze en deskundigheid. Pas daarna kun je zelfbewustzijn creëren en leer je wat we allemaal kunnen bedragen aan het framework.” Van den Berg: “Ik merk dat het hele systeem nog niet is ingericht op hogeschool-overstijgende samenwerking. Dat geeft organisatorisch onnodige ruis. Toch hebben we al veel gedaan de laatste maanden, vind ik. Nu kunnen we een programma, community management en samenwerkingen verder opzetten. Voor mij is het spannend om te zien of we binnenkort een gezamenlijke minor in het onderwijs kunnen opzetten binnen één van de hogescholen. En wie weet kunnen we in de toekomst ook samen een groep promovendi begeleiden.”
Om het framework verder te ontwikkelen worden in het voorjaar 2023 video’s opgenomen met de lectoren. Een van de nieuwe impactmakers, Youetta Visser, vertaalt alle inzichten vanaf april 2023 in een toegankelijke serie ESC podcasts, voor iedereen die geïnteresseerd is in de rol van systemisch co-design bij maatschappelijke verandering. Daarin zullen naast de lectoren ook de maatschappelijke partners het woord krijgen.